ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΤΣΑΚΟΣ

Η συζήτηση ξεκίνησε χωρίς σειρήνες. Ξεκίνησε με λέξεις που ακούγονται ακίνδυνες, όπως «εμπειρία», «δεξιότητες», «gap year», «κοινωνική προσφορά», «εθελοντισμός». Όμως πίσω από το νέο λεξιλόγιο που υιοθετούν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, διαμορφώνεται μια βαθιά μετατόπιση προς την στρατιωτικοποίηση της ευρωπαϊκής νεολαίας ως πολιτική επιλογή κανονικότητας.

Η Βρετανία, η Γερμανία και η Γαλλί κινούνται παράλληλα προς την ίδια κατεύθυνση. Αυτή της επανανασύνδεσης τηςς κοινωνίας με τον στρατό, σε μια εποχή όπου ο πόλεμος επιστρέφει ως «ρεαλιστικό σενάριο» στον δημόσιο λόγο.

Βρετανία: Το πείραμα του «gap year»

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυβέρνηση προωθεί ένα αμειβόμενο «στρατιωτικό gap year» για νέους κάτω των 25 ετών. Η συμμετοχή παρουσιάζεται ως προσωρινή εμπειρία ζωής, χωρίς μακροχρόνια δέσμευση, με έμφαση στην εκπαίδευση, την πειθαρχία και τις μεταβιβάσιμες δεξιότητες. Το πρόγραμμα ξεκινά πιλοτικά το 2026, σε μια χώρα όπου η υποχρεωτική θητεία έχει καταργηθεί εδώ και δεκαετίες και ο επαγγελματικός στρατός δυσκολεύεται να ανανεωθεί.

Η πολιτική στόχευση είναι σαφής και επιχειρεί να μειωθεί η απόσταση ανάμεσα σε μια κοινωνία που μεγάλωσε χωρίς στρατιωτική εμπειρία και σε έναν στρατό που αναζητά προσωπικό. Η στρατιωτική ζωή «δοκιμάζεται» πριν επιλεγεί, με όρους αγοράς εμπειριών. Το μήνυμα είναι ήπιο, σχεδόν lifestyle. Το περιεχόμενο, ωστόσο, παραμένει στρατιωτικό.

Γερμανία: Καταγραφή, αξιολόγηση, διαθεσιμότητα

Η Γερμανία κινείται πιο θεσμικά. Από το 2026, όλοι οι 18χρονοι άνδρες καλούνται να συμπληρώνουν υποχρεωτικό ερωτηματολόγιο στρατιωτικής καταλληλότητας. Οι γυναίκες συμμετέχουν προαιρετικά, λόγω συνταγματικών περιορισμών. Πρόκειται για ένα σύστημα καθολικής καταγραφής που επιτρέπει στο κράτος να γνωρίζει ποιοι είναι διαθέσιμοι, ικανοί και εν δυνάμει αξιοποιήσιμοι.

Η κυβέρνηση αποφεύγει τον όρο «επιστροφή της θητείας», όμως δημιουργεί έναν μηχανισμό που μπορεί να τη διευκολύνει αν οι ανάγκες αυξηθούν. Στόχος είναι η ενίσχυση τόσο του ενεργού στρατεύματος όσο και των εφέδρων, σε μια χώρα που για δεκαετίες αντιμετώπιζε τον μιλιταρισμό ως ιστορικό τραύμα. Η άρνηση τιμωρείται δε με βαρύτατα πρόστιμα.

Γαλλία: Από την «πολιτική υπηρεσία» στη στρατιωτική επιλογή

Η Γαλλία ακολουθεί μια τρίτη διαδρομή. Ετοιμάζει ένα νέο, καθαρά εθελοντικό, δεκάμηνο στρατιωτικό πρόγραμμα για νέους 18–19 ετών, ενώ ταυτόχρονα επανεξετάζει το Service National Universel, το φιλόδοξο σχέδιο «πολιτικής εθνικής υπηρεσίας» που είχε παρουσιαστεί ως εργαλείο κοινωνικής συνοχής.

Το SNU αποδείχθηκε ακριβό, δύσχρηστο και πολιτικά αμφίσημο. Η στροφή προς μια πιο σαφή στρατιωτική εκδοχή εθελοντικής υπηρεσίας δείχνει ότι το Παρίσι αναζητά πιο άμεσες λύσεις ενίσχυσης προσωπικού και εφεδρειών. Η ρητορική παραμένει προσεκτική, όμως η κατεύθυνση είναι σαφής. Ο στρατός επανέρχεται στο κέντρο της νεανικής κοινωνικοποίησης.

Κοινός παρονομαστής: Κοινωνίες σε κατάσταση ετοιμότητας

Παρά τις διαφορές τους, τα τρία μοντέλα μοιράζονται έναν κοινό παρονομαστή. Δεν πρόκειται απλώς για στρατολογικά εργαλεία, αλλά για πολιτικές αναδιάρθρωσης της σχέσης κράτους–πολίτη. Η ευρωπαϊκή άμυνα παύει να αφορά μόνο επαγγελματίες στρατιωτικούς και μετατρέπεται σε υπόθεση ευρύτερης κοινωνικής διαθεσιμότητας.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία λειτουργεί ως καταλύτης. Η ιδέα ότι η Ευρώπη ζει σε μόνιμη ειρήνη έχει καταρρεύσει. Οι κυβερνήσεις μιλούν πια ανοιχτά για αποτροπή, ανθεκτικότητα, μακροχρόνια σύγκρουση.

Από την «ετοιμότητα» στην πολεμική οικονομία

Η επαναφορά του στρατού στο προσκήνιο της ευρωπαϊκής κοινωνίας συνδέεται σήμερα με τη σταδιακή μετάβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε καθεστώς πολεμικής οικονομίας. Αμυντικοί προϋπολογισμοί που αυξάνονται μόνιμα, κοινά ευρωπαϊκά ταμεία για εξοπλισμούς, επιδοτήσεις στη βιομηχανία όπλων, αναδιάταξη παραγωγής και τεχνολογίας με στρατιωτικούς όρους. Το ανθρώπινο δυναμικό έρχεται τελευταίο, αλλά έρχεται αναπόφευκτα.

ταν η ΕΕ επενδύει δεκάδες δισεκατομμύρια στην αμυντική και στρατιωτική της δομή, χρειάζεται όχι μόνο εργοστάσια και συμβόλαια, αλλά και ανθρώπους πρόθυμους ή διαθέσιμους να στηρίξουν αυτό το οικοδόμημα. Τα «εθελοντικά» προγράμματα, οι καταγραφές, τα στρατιωτικά gap year λειτουργούν ως κοινωνικός ιμάντας μετάδοσης μιας νέας κανονικότητας που θέλει την ασφάλεια και την άμυνα να προηγούνται του κοινωνικού κράτους. Οι επιλογές είναι πλέον βαθύτατα πολιτικές και άκρως αντιδημοκρατικές αφού η πολεμική οικονομία που φέρνουν στο προσκήνιο αναδιανέμει πόρους, αλλάζει προτεραιότητες, συμπιέζει κοινωνικά δικαιώματα και μετατοπίζει το κέντρο βάρους από την κοινωνική συνοχή στη στρατιωτική αποδοτικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, η νεολαία είναι το απαραίτητο γρανάζι της πολεμικής μηχανής και η κοινωνίες, όπως είπε και ο Νίκος Δένδιας, θα πρέπει να προετοιμαστούν να δουν τα παιδιά τους σε φέρετρα.

Πηγή: rosa.gr