ΤΖΕΝΗ ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ένα κίνημα online μόρφωσης και αντίστασης γεννιέται στο Αφγανιστάν. Δασκάλες από την Κυψέλη μέχρι την Ολλανδία, και οικογένειες και μαθήτριες στο Αφγανιστάν, με τις οποίες συνομίλησε το TPP, όλες ρισκάρουν τα πάντα για το αυτονόητο: το δικαίωμα στη μόρφωση. Τα κορίτσια εκπαιδεύονται στη σιωπή με την ελπίδα μια μέρα να ακουστούν δυνατά και να ζήσουν ελεύθερες.

Η τελευταία ελπίδα

Η Χαντίζα κοιτάζει την τελευταία διέξοδο διαφυγής. Το λάπτοπ και το ίντερνετ – ακόμα και με μια σύνδεση που σέρνεται – είναι η μοναδική της ελπίδα για να δραπετεύει από τη φυλακή της.

Το κορίτσι είναι 22 χρονών.

Πριν τους Ταλιμπάν σπούδαζε Νομική με το όνειρο να γίνει δικαστής.

“Είχα πολλά όνειρα, αλλά όταν πήραν την εξουσία οι Ταλιμπάν, η ζωή μου σκοτείνιασε” μου λέει στη συνομιλία μας στο whatsapp.

Η Χαντίζα είναι ένα από τα 2,2 εκατομμύρια κορίτσια του Αφγανιστάν, που βιώνουν τις πιο ακραία πατριαρχικές και παράλογες απαγορεύσεις στο σώμα τους και τις ζωές τους.

Οι Ταλιμπάν, έναν μήνα μετά την κατάληψη της εξουσίας στις 15 Αυγούστου 2021, απαγόρευσαν στα κορίτσια άνω των 12 ετών να πηγαίνουν στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο.

Με βάση την ερμηνεία του ισλαμικού νόμου που εφαρμόζουν οι Ταλιμπάν, οι γυναίκες στερούνται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα όπως είναι η ελευθερία της μετακίνησης, η αυτοδιάθεση του σώματος, το δικαίωμα στην εργασία και την εκπαίδευση.

Πολλά κορίτσια μένουν αποκλεισμένα από το πρωί μέχρι το βράδυ στο σπίτι.

Οι γυναίκες μπορούν να βγουν για ψώνια αλλά μόνο καλυμμένες εξ ολοκλήρου με νικάμπ, ενώ δικαιούνται να ταξιδέψουν αποκλειστικά με τη συνοδεία ενός άντρα συγγενή τους.

Μετά από μήνες θλίψης, η Χαντίζα άρχισε σιγά-σιγά να ψάχνει για ευκαιρίες διαδικτυακά.

“Ξεκίνησα να μαθαίνω μόνη μου προγραμματισμό και πώς να γράφω κώδικα, μέσα από βίντεο στο YouTube. Ήταν η μόνη λύση για να έχω πιθανότητες να βρω δουλειά online μετά. Είναι αρκετά δύσκολο αλλά ευτυχώς γνώρισα έναν δάσκαλο που μου άλλαξε τη ζωή. Μου άνοιξε μια πόρτα όταν όλες οι πόρτες έκλειναν με βία και πάταγο.”

Ο δάσκαλος coding στην Κυψέλη

Από το μικρό του διαμέρισμα στην Κυψέλη, ο 25χρονος Μορτάζα Τζαφάρι διδάσκει διαδικτυακά programming και coding σε γυναίκες στο Αφγανιστάν.

Ο δάσκαλος της Χαντίζα είναι Αφγανός πρόσφυγας στην Αθήνα.

Συναντιόμαστε σε ένα καφέ όπου μου μιλάει για τις μαθήτριές του και την προσωπική του ιστορία.

Έφτασε ανήλικος στη Λέσβο το 2018, έμεινε στη Μόρια και έπειτα έζησε άστεγος για μήνες σε βαγόνια τραίνων στη Θεσσαλονίκη και στο Πεδίον του Άρεως στην Αθήνα. Χωρίς καμία επιλογή ασφαλούς επιβίωσης, αναγκάστηκε να παραδοθεί στην αστυνομία, ελπίζοντας πως θα τον μεταφέρουν σε κάποια δομή. Πράγματι, πέρασε έναν μήνα στη φυλακή μέχρι να τον οδηγήσουν σε έναν ξενώνα ανηλίκων.

Εκεί είδε για πρώτη φορά ψυχολόγους και δασκάλους. Ξεκίνησε ελληνικά, αγγλικά και μαθήματα υπολογιστών.

“Δεν ήξερα ούτε πού ήταν το οn και το off στο λάπτοπ!” μου λέει.

O Μορτάζα Τζαφάρι κατά τη διάρκεια του μαθήματος. 

Η τεχνολογία έγινε το δικό του εργαλείο ελπίδας. Δημιούργησε μια πλατφόρμα υποστήριξης προσφύγων και αργότερα τον εντόπισε μια οργάνωση από την Αγγλία που του πρόσφερε χρηματοδότηση και εργασία.

Σήμερα είναι software engineer και ιδρυτής της start-up Afghan Geeks.

Αγανακτισμένος από τον αποκλεισμό των γυναικών στην πατρίδα του, αποφάσισε να παραδίδει δωρεάν online μαθήματα προγραμματισμού σε κορίτσια στο Αφγανιστάν. Παρά τη μεγάλη ζήτηση, φέτος μπόρεσε να δεχτεί μόνο 28 μαθήτριες καθώς οργανώνει όλα τα μαθήματα μόνος του στον ελεύθερο χρόνο του.

“Η μοναδική μου χαρά είναι τα μαθήματα με τον Μορτάζα” λέει η Χαντίζα.

Η ίδια και οι συμμαθήτριές της δεν έχουν κάνει ούτε μία απουσία κατά τη διάρκεια της χρονιάς.

Τα κορίτσια είναι 14-23 ετών και πριν τους Ταλιμπάν, πήγαιναν σχολείο ενώ κάποιες σπούδαζαν αγγλικά, μαιευτική ή φαρμακευτική.

Οι κάμερες παραμένουν πάντα κλειστές για λόγους ασφαλείας.

Ο Μορτάζα τις ρωτάει τι μαγείρεψαν και κάνει ένα αστείο για να τους φτιάξει τη διάθεση.

“Η ελληνική κοινότητα με στήριξε πολύ. Τώρα είναι η σειρά μου να προσφέρω και αυτή τη στιγμή, οι δεξιότητές μου είναι πολύ πιο χρήσιμες στις γυναίκες του Αφγανιστάν” λέει ο νεαρός δάσκαλος.

Περήφανος μού δείχνει στο κινητό του ένα website:

“Αυτό το website το έφτιαξαν έξι μαθήτριές μου από το μηδέν. Θέλω να τους προσφέρω όσα εργαλεία μπορώ ώστε να έχουν ευκαιρίες απασχόλησης και εισοδήματος.”

Και ξαφνικά, όλα έγιναν μαύρα

Κάποια στιγμή η Χαντίζα χάνεται και δεν λαμβάνει πια τα μηνύματά μου.

“Οι Ταλιμπάν κόβουν το διαδίκτυο σε όλο το Αφγανιστάν. Πλήρες ψηφιακό σκοτάδι” διαβάζω στα διεθνή μέσα.

Το μπλακ άουτ, που ξεκίνησε στις 29 Σεπτεμβρίου, προκάλεσε σοβαρά προβλήματα στις επιχειρήσεις, περιόρισε την πρόσβαση σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, αεροπορικές πτήσεις ακυρώθηκαν ενώ γιγάντωσε τον φόβο για ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση.

Το Αφγανιστάν έχει πληθυσμό 43 εκατομμύρια και η συντριπτική πλειοψηφία εξαρτάται από το mobile internet.

Μετά από 48 ώρες πανικού, οι Ταλιμπάν επανέφεραν το ίντερνετ και τις τηλεπικοινωνίες.

Οι άντρες βγήκαν στους δρόμους για να πανηγυρίσουν.

“Αυτές οι δύο μέρες ήταν σαν δύο αιώνες. Φοβήθηκα ότι θα μείνουμε για πάντα έτσι” μου γράφει τώρα η Χαντίζα.

Οι Ταλιμπάν, αν και αρνήθηκαν ότι επέβαλαν την απαγόρευση αποδίδοντας το μπλακ άουτ σε “παρωχημένα δίκτυα”, στο παρελθόν έχουν κόψει το ίντερνετ για την “καταπολέμηση της ανηθικότητας”.

“Πώς να σου περιγράψω τη χαρά μου!” λέει ενθουσιασμένο το κορίτσι.
“Μπορούσα να ξανασυνδεθώ με το σχολείο μου και με άλλους ανθρώπους!”

Το δωμάτιο της Χαντίζα. 

Στο διπλανό δωμάτιο, η 20χρονη Λάιλα, η αδερφή της Χαντίζα, νιώθει κι αυτή μεγάλη ανακούφιση. Ανυπομονεί να ξαναπιάσει τα online μαθήματα αγγλικών της.

Τα δύο κορίτσια είναι από τις τυχερές – οι γονείς τους στηρίζουν τη μόρφωσή τους και παρά τις οικονομικές δυσκολίες, κατάφεραν να τους αγοράσουν υπολογιστή και smartphone. Το κόστος του ίντερνετ παραμένει, όμως, συχνά απαγορευτικό για τον οικογενειακό προϋπολογισμό εφόσον η μητέρα τους είναι άνεργη εξαιτίας των απαγορεύσεων των Ταλιμπάν.

“Ό,τι μαθαίνουν στο οnline σχολείο, μετά το διδάσκουν στις μητέρες τους στο σπίτι”

“Το Αφγανιστάν το χάσαμε στις 15 Αυγούστου 2021 γιατί το εκπαιδευτικό σύστημα δεν ήταν ποτέ ελεύθερο” λέει η Angela Ghayour.

Κάποτε ήταν δασκάλα περσικής λογοτεχνίας, στην πόλη Χεράτ, στο δυτικό Αφγανιστάν. Μέχρι που κινδύνευσε η ζωή της από το προηγούμενο καθεστώς – την Ισλαμική Δημοκρατία του Αφγανιστάν που κυβέρνησε μετά την εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών (2004-2021) – και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον τόπο της και τους μαθητές της.

Σήμερα, η Ghayour είναι μέλος της αφγανικής διασποράς στην Ολλανδία.

Το 2021 ξεκίνησε να φτιάχνει κυψέλες διαδικτυακής εκπαίδευσης και λογοτεχνίας μέσω της εφαρμογής Telegram.

“Ομολογώ ότι δεν είχα φανταστεί πόσο θα αγρίευαν τα πράγματα – εγώ κινητοποιήθηκα γιατί, όπως πολλές γυναίκες στο Αφγανιστάν, πιστεύω στην κοσμική εκπαίδευση και τον φεμινισμό, και ήθελα να χρησιμοποιήσω το ίντερνετ για να δημιουργήσω διεξόδους” μου λέει η Ghayour.

Από το όραμά της γεννήθηκε η οργάνωση Afghanistan Education Action (ΑΕΑ) που από το 2021 μετράει 3.000 κρυφές μαθήτριες που ζουν στο Αφγανιστάν και τους απαγορεύεται να πάνε στο σχολείο.

Τα μαθήματα γίνονται με πλήρη μυστικότητα και δεν δημοσιεύονται ποτέ φωτογραφίες, φωνές ή ονόματα των μαθητριών.

Η AEA στηρίζεται στις 410 εθελόντριες δασκάλες από 35 διαφορετικές χώρες.

Τα μαθήματα περιλαμβάνουν από ζωγραφική, ξένες γλώσσες και επιστήμες, μέχρι τη δημιουργία podcast – με το curriculum να προσαρμόζεται κάθε φορά στις ανάγκες των μαθητριών.

“Τα πιο δημοφιλή μαθήματα είναι τα καλλιτεχνικά γιατί λειτουργούν ως συναισθηματική αποσυμπίεση και βοηθούν στην ψυχική υγεία. Τα κορίτσια συχνά παρακολουθούν το σχολείο μας τόσο για τα μαθήματα όσο και για την ανθρώπινη επαφή – για να ξεφύγουν από την απελπισία και τη θλίψη που νιώθουν κλεισμένες στο δωμάτιό τους” λέει η Adelle Scott, σύμβουλος της μη κερδοσκοπικής.

“Γεμίζουν ξανά με ελπίδα” συμπληρώνει η Ghayour.

Και όχι μόνο αυτό. Τα κορίτσια του Αφγανιστάν μεταλαμπαδεύουν τη γνώση και τη διαγενεακή αντίσταση:

“Κάποιες από τις πιο παλιές μας μαθήτριες σήμερα διδάσκουν οι ίδιες οnline αγγλικά επί πληρωμή και αυτό τις ενδυναμώνει. Αλλά το πιο ωραίο είναι ότι πολλά κορίτσια, ό,τι μαθαίνουν στο οnline σχολείο, μετά το διδάσκουν εκείνες στις μητέρες τους στο σπίτι.”

H Angela Ghayour. 

Δούρειος ίππος, 50.000 files και ο αποκλεισμός των φτωχών

“Έχουμε και μερικά αγόρια μαθητές”, λέει η Ghayour, “αφού το σχολικό curriculum στο Αφγανιστάν είναι τόσο επικεντρωμένο στη διδασκαλία της θρησκείας που πολλά αγόρια αναζητούν διαφυγή.”

“Όμως για να γίνει δεκτό ένα αγόρι στα μαθήματά μας, απαιτείται οπωσδήποτε μία συστατική επιστολή από γυναίκα” εξηγεί η δασκάλα.

“Θέλουμε τους άντρες ως συμμάχους μας αλλά φοβόμαστε πάρα πολύ έναν δούρειο ίππο.”

Μία άλλη πηγή δυσκολίας και απογοήτευσης είναι ότι τα μαθήματα δεν μπορούν να φτάσουν στις πιο φτωχές οικογένειες και τα παιδιά τους γιατί αυτοί αδυνατούν να πληρώσουν για υπολογιστή ή ίντερνετ.

Πώς αντιμετωπίζετε τον κίνδυνο για ένα επ’ αόριστον μπλακ άουτ; ρωτάω τις υπεύθυνες της Afghanistan Education Action.

‘Έχουμε δημιουργήσει 50.000 φακέλους διαθέσιμους για download” απαντούν. “Ακόμα και για πάντα να κόψουν το ίντερνετ οι Ταλιμπάν, δεν θα αφήσουμε τις μαθήτριές μας ολομόναχες στο σκοτάδι.”

“Χρησιμοποιούν τις γυναίκες για να πιέζουν μέσα και να διαπραγματεύονται έξω”

Το Αφγανιστάν είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο όπου απαγορεύεται με νόμο η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση στις γυναίκες.

Για πολλά κορίτσια και τις οικογένειές τους, μοναδική διέξοδος μοιάζει να είναι ο γάμος.

Απέναντι στο εξτρεμιστικό καθεστώς και αυτό που διεθνώς αποκαλείται ως “gender apartheid”, η online εκπαίδευση είναι ένα ισχυρό όπλο αντίστασης κι ελπίδας.

Σταδιακά γεννιούνται και νέες οργανώσεις που απευθύνουν τα μαθήματά τους στα κορίτσια και τις γυναίκες του Αφγανιστάν και μέσα από δημοφιλείς εφαρμογές και, προσεκτικά, από στόμα σε στόμα, διαδίδονται και μετρούν χιλιάδες μαθήτριες αποφασισμένες να πάρουν το ρίσκο της κρυφής εκπαίδευσης. Ρίσκο φυσικά υπάρχει και για τις δασκάλες τους, ειδικά όταν πρόκειται για Αφγανές της διασποράς που έχουν οικογένεια πίσω στο Αφγανιστάν. Όμως, ο δρόμος δεν γυρίζει πίσω.

“Υπάρχουν μορφές αντίστασης ακόμα και μέσα στο Αφγανιστάν” λέει η Angela Ghayour, “ακόμα κι αν δεν μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτές δημόσια. Υπάρχουν αρκετοί δημιουργοί οnline περιεχομένου αλλά υπάρχουν και κρυφά σχολεία που κάνουν μαθήματα σε μυστικά σημεία της χώρας.”

“Η Ιστορία είναι γεμάτη από τέτοια παραδείγματα: στο απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, οι άνθρωποι στήριζαν την αντίσταση με underground media και κρυφά σχολεία, στην Πολωνία έφτιαξαν το Ιπτάμενο Πανεπιστήμιο και στο Ιράν εφηύραν δημιουργικούς τρόπους για να παρακάμψουν τους περιορισμούς στο ίντερνετ.”

“Δεν έχει να κάνει πραγματικά με τις πεποιθήσεις των Ταλιμπάν για την εκπαίδευση” λέει η Ghayour.

“Πρόκειται για μια καθαρά πολιτική πράξη. Χρησιμοποιούν τις γυναίκες για να πιέζουν τον λαό στο εσωτερικό της χώρας και, ταυτόχρονα, να διαπραγματεύονται σε επίπεδο εξωτερικής διπλωματίας [π.χ. για ανθρωπιστική βοήθεια].”

“Άλλωστε τα πιο υψηλόβαθμα στελέχη των Ταλιμπάν στέλνουν τις κόρες τους να σπουδάζουν εκτός Αφγανιστάν. Γνωρίζω ότι πολλές από αυτές φοιτούν σε πανεπιστήμια και κολέγια στο εξωτερικό” τονίζει η Angela Ghayour ενώ σχετικά δημοσιεύματα-καταγγελίες έχουν κυκλοφορήσει στον διεθνή Τύπο.

Artwork από τις μαθήτριες της Afghanistan Education Action. 

“Η ελευθερία δεν ζητιέται απ’ τον δεσμοφύλακα”

Η καταπίεση των γυναικών εγγράφεται στο σώμα και καταλήγει να απειλεί άμεσα την ίδια τους τη ζωή.

Μια νέα απαγόρευση τον Δεκέμβριο 2024 εμποδίζει πλέον τις γυναίκες να σπουδάσουν και να ασκήσουν την ιατρική ή τη μαιευτική, αποκλείοντάς τες οριστικά και από τα επαγγέλματα υγείας.

Αν δεν υπάρχουν γυναίκες οδοντίατροι και γιατροί, ποιος θα εξετάζει τις γυναίκες; Ποιος θα τις βοηθάει στον τοκετό;

Τα αποτελέσματα είναι ήδη ανησυχητικά. Οι γυναίκες ζουν λιγότερα και λιγότερο υγιή χρόνια. Οι κίνδυνοι μητρικής θνησιμότητας αυξάνονται, ενώ οι περισσότερες γυναίκες δεν μπορούν καν να πάρουν αποφάσεις για την υγεία τους – τις παίρνουν συχνά οι άνδρες συγγενείς.

“Η ελευθερία δεν ζητιέται από τον δεσμοφύλακα. Πρέπει εμείς οι ίδιες να την διεκδικήσουμε και να την διαφυλάξουμε. Τίποτα δεν πρέπει να σταματήσει την εκπαίδευση και την ελευθερία της επόμενης γενιάς στο Αφγανιστάν” μου λέει η Ghayour.

Η Χαντίζα ανήκει σε αυτή τη νέα γενιά γυναικών που μάχεται με ό,τι έχει.

“Στεναχωριέμαι πάρα πολύ γιατί έχουμε όρεξη και ταλέντα, και όλα θα ήταν διαφορετικά αν είχαμε δικαιώματα όπως όλα τα υπόλοιπα κορίτσια στον κόσμο. Ονειρεύομαι τα κορίτσια στο Αφγανιστάν να μπορούν να εργάζονται και να σπουδάζουν. Ονειρεύομαι να μπορώ να ζήσω ελεύθερη. Μην μας ξεχνάτε. Αυτό είναι το μήνυμά μας προς τον έξω κόσμο.”

Πηγή: thepressproject.gr