Η Δανία προχώρησε στην πρώτη επίσημη συγγνώμη της για το σκάνδαλο του υποχρεωτικού προγράμματος αντισύλληψης, κατά την διάρκεια του οποίου χιλιάδες ανήλικα κορίτσια και γυναίκες στη Γροιλανδία υποβλήθηκαν σε τοποθέτηση ενδομήτριων σπειραμάτων (IUD) χωρίς τη συγκατάθεσή τους.

Η πρωθυπουργός, Μέτε Φρεντέρικσεν, χαρακτήρισε την πρακτική «συστημική διάκριση» από το δανικό σύστημα υγείας, που προκάλεσε «σωματική και ψυχολογική βλάβη».

Ορισμένα από τα θύματα ήταν μόλις 12 ετών, καθώς το πρόγραμμα φέρεται να στόχευε στον περιορισμό του πληθυσμού της Γροιλανδίας, η οποία ήταν αποικία της Δανίας μέχρι το 1953 και ανέλαβε τον έλεγχο του δικού της συστήματος υγείας μόλις το 1992.

Εκτιμάται ότι περίπου 4.500 γυναίκες και κορίτσια επηρεάστηκαν μεταξύ 1966 και 1970. Ο πρώην πρωθυπουργός της Γροιλανδίας, Μούτε Μπ. Έγκεδε, είχε χαρακτηρίσει την υπόθεση «γενοκτονία».

Κοινή συγγνώμη Δανίας – Γροιλανδίας

Η συγγνώμη της Φρεντέρικσεν καλύπτει την περίοδο έως το 1992, ενώ ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας, Γενς-Φρεντερίκ Νίλσεν, ζήτησε συγγνώμη για περιστατικά που συνέβησαν αργότερα, αφού η χώρα ανέλαβε την ευθύνη για την υγειονομική της πολιτική.

Ο Νίλσεν ανακοίνωσε ότι από τον Ιανουάριο επεξεργάζεται σχέδιο αποζημίωσης για τις γυναίκες που υπέστησαν βλάβες και σύντομα θα δημοσιοποιηθούν οι λεπτομέρειες.

Παράλληλα, 143 γυναίκες έχουν καταθέσει αγωγή κατά του δανικού κράτους, ζητώντας αποζημιώσεις ύψους 43 εκατ. κορωνών.

Μαρτυρίες και αντιδράσεις

 

Η Ναάγια Χ. Ναθαναλσεν, υπουργός Δικαιοσύνης και Ισότητας της Γροιλανδίας, δήλωσε ότι η συγγνώμη ήταν «αναπόφευκτη» και ότι πρέπει να συνοδευτεί από αποζημίωση. Η Αάγια Κέμνιτς, βουλευτής του δανικού κοινοβουλίου για το κόμμα Inuit Ataqatigiit, τόνισε ότι η απολογία ανοίγει τον δρόμο για μια «νέα σχέση» μεταξύ Δανίας και Γροιλανδίας.

Η Μπούλα Λάρσεν, μία από τις γυναίκες που μήνυσαν το κράτος, εξέφρασε ανακούφιση: «Μου δίνει γαλήνη στο μυαλό να κλείσω επιτέλους αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο της ζωής μου». Η ίδια ήταν 14 ετών όταν οδηγήθηκε χωρίς εξήγηση σε νοσοκομείο, όπου γιατρός της τοποθέτησε με βίαιο τρόπο IUD, αφήνοντάς την αργότερα στείρα.

«Κακό» timing της συγνώμης

Ορισμένοι αμφισβήτησαν το timing της συγνώμης, καθώς ήρθε λίγες ώρες μετά τη διπλωματική ένταση με τις ΗΠΑ για φερόμενη εκστρατεία επιρροής στη Γροιλανδία.

Μέχρι πρόσφατα, η δανική κυβέρνηση είχε δηλώσει πως θα περίμενε την ολοκλήρωση της επίσημης έρευνας πριν απολογηθεί.

Η έρευνα για την υπόθεση αναμένεται να δημοσιευθεί τον Σεπτέμβριο, ενώ μια ξεχωριστή ομάδα ειδικών εξετάζει πιθανές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τα αποτελέσματα να αναμένονται τον Ιανουάριο.

«Να μάθουμε από το σκοτεινό παρελθόν»

Η Φρεντέρικσεν υπογράμμισε ότι η υπόθεση εξακολουθεί να αποτελεί «πηγή θυμού και θλίψης» για πολλές οικογένειες στη Γροιλανδία και επηρεάζει την εικόνα της Δανίας. «Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, αλλά μπορούμε να αναλάβουμε την ευθύνη», είπε.

Η ίδια αναφέρθηκε και σε «άλλα σκοτεινά κεφάλαια» αποικιοκρατικής φύσης, στα οποία Γροιλανδοί αντιμετωπίστηκαν ως «πολίτες δεύτερης κατηγορίας».

Δεκάδες γυναίκες από τη Γροιλανδία, ισχυρίζονται ότι τους τοποθετήθηκε στη μήτρα σπιράλ χωρίς τη συγκατάθεση ή τη γνώση τους και σχεδιάζουν να μηνύσουν το κράτος της Δανίας. Η ομάδα των 67 γυναικών, ορισμένες από τις οποίες ήταν μόλις 13 ετών όταν, όπως λένε, τους τοποθετήθηκε το σπείραμα από Δανούς γιατρούς σε μια προσπάθεια να μειωθεί ο πληθυσμός της Γροιλανδίας, είναι μεταξύ των 4.500 γυναικών και κοριτσιών που επλήγησαν μεταξύ 1966 και 1970.

Έστειλαν τη Δευτέρα, 2 Οκτωβρίου, το αίτημά τους για αποζημίωση στην πρωθυπουργό της Δανίας, Mette Frederiksen. Ζήτησαν αποζημίωση από την κυβέρνηση ύψους 300.000 δανικών κορωνών (περίπου 40,000€ έκαστη) για αυτό που χαρακτηρίζουν ως μία «παραβίαση» που είχε σημαντικές συνέπειες στη ζωή τους. Εάν η κυβέρνηση δεν συμμορφωθεί, οι γυναίκες σκοπεύουν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη.

Η Naja Lyberth, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα που βγήκε μπροστά πριν από έξι χρόνια για να καταγγείλει ότι της είχαν τοποθετήσει ενδομήτριο σπείραμα κατά τη διάρκεια ιατρικής εξέτασης στο σχολείο ως νεαρή έφηβη χωρίς τη συγκατάθεσή της, κατηγόρησε το κράτος για συντονισμένη προσπάθεια στείρωσης.

«Οι δικηγόροι μας είναι πολύ σίγουροι ότι παραβιάστηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματά μας και ο νόμος», δήλωσε η ψυχολόγος και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών. Πρόσθεσε ότι αν και η ίδια απέκτησε παιδί, πολλές άλλες διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να συλλάβουν.

«Υπήρχε επίσης πολύ κακή μεταγενέστερη φροντίδα», είπε. «Πολλές γυναίκες βίωναν πολύ έντονο πόνο, εσωτερική αιμορραγία και κοιλιακές λοιμώξεις, ενώ αρκετές χρειάστηκε να αφαιρέσουν τη μήτρα τους ή έχασαν τη δυνατότητα να κάνουν παιδιά».

Παρά το γεγονός ότι η Lyberth μοιράστηκε δημόσια την ιστορία της, χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να προσελκύσει το σκάνδαλο την προσοχή της κοινής γνώμης στη Δανία. Μόνο μετά την κυκλοφορία μιας σειράς podcast από τη δημόσια ραδιοτηλεόραση της Δανίας το θέμα άρχισε να αποκτά περισσότερη δημοσιότητα.

Σύμφωνα με τα εθνικά αρχεία, τοποθετούνταν σπιράλ ακόμη και σε 13χρονες, χωρίς να το ξέρουν ή να έχουν συναινέσει σε αυτό. Σε κάποιες περιπτώσεις, τοποθετήθηκαν σπιράλ που ήταν υπερβολικά μεγάλα για τα σώματα των κοριτσιών, με συνέπεια να προκληθούν σοβαρές επιπλοκές- ακόμη και στειρότητα. Άλλες γυναίκες δεν γνώριζαν ότι τους είχαν τοποθετηθεί σπιράλ, μέχρι να τους το αποκαλύψουν αργότερα γυναικολόγοι.

«Μια γυναίκα έμαθε μόλις πέρυσι ότι της είχε τοποθετηθεί σπιράλ», δήλωσε η Lyberth.

Η έρευνα αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Μάιο του 2025.

Η Lyberth, η οποία δυσκολευόταν να μείνει έγκυος αλλά απέκτησε έναν γιο στα 35 της, δήλωσε ότι οι γυναίκες δεν θα έπρεπε να περιμένουν τόσο πολύ για αποζημίωση για τα δεινά που αναγκάστηκαν να υποστούν. Αλλά η ανάληψη δράσης, πρόσθεσε, ήταν μια ανακούφιση.

«Μπορούμε να θέσουμε τα όριά μας τώρα. Μπορούμε να πάρουμε πίσω τους δικούς μας πόρους και να αγωνιστούμε για την ισότητα. Δεν ήμασταν καθόλου ίσοι στη Γροιλανδία όταν μας το έκαναν αυτό. Ποτέ δεν θα το έκαναν αυτό στα κορίτσια της Δανίας».

«Αν η κυβέρνηση δεν λάβει σοβαρά υπόψη της τα αιτήματά μας», πρόσθεσε, «Θα φτάσουμε την υπόθεση στα δικαστήρια. Το να αναγνωριστεί ο πόνος μας από την κυβέρνηση θα ήταν ένα σημαντικό πρώτο βήμα προς τη θεραπεία. Δεν θέλουμε να περιμένουμε τα αποτελέσματα της έρευνας». 

Ωστόστο, οι γυναίκες δεν είναι αισιόδοξες. Πιστεύουν πως η Δανία θα απορρίψει το αίτημά τους για αποζημίωση, με επιχείρημα ότι δεν έχει βγει το πόρισμα. Σε τέτοια περίπτωση, θα κινηθούν δικαστικά.

«Μεγαλώνουμε. Οι μεγαλύτερες από εμάς, που τους τοποθέτησαν σπιράλ τη δεκαετία του ‘60, πλησιάζουν τα 80. Πρέπει να δράσουμε τώρα. Είναι 100% ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση παρανόμησε παραβιάζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματά μας και προκαλώντας μας σοβαρή βλάβη», δήλωσε η ψυχολόγος, η οποία έκανε την αρχή στο αίτημα αποζημίωσης.

Η υπουργός Υγείας και Εσωτερικών της Δανίας, Sophie Løhde, δήλωσε: «Πρόκειται για ένα βαθύτατα τραγικό θέμα και οι ιστορίες των γυναικών μου έχουν κάνει βαθιά εντύπωση. Είναι επιτακτική ανάγκη να διερευνήσουμε διεξοδικά αυτό το θέμα, γι’ αυτό και μια ομάδα ερευνητών διεξάγει ήδη μια ανεξάρτητη και αμερόληπτη έρευνα».

Η Γροιλανδία ήταν αποικία της Δανίας από το 1933 έως το 1953. Σήμερα είναι ημιαυτόνομη περιοχή της ίδιας χώρας.