Καταπέλτης για την κατάσταση των ατομικών ελευθεριών στην Ελλάδα είναι το Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ).
Σύμφωνα με τον Δείκτη Ατομικών Ελευθεριών των διεθνών συνεργατών του, Cato Institute και Fraser Institute, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 25η θέση μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ, τη χαμηλότερη βαθμολογία της από το 2000.
Η φετινή κατάταξη βασίζεται σε ανάλυση δεδομένων για το 2021, με βάση τα οποία η χώρα μας ξεπέρασε σε βαθμολόγια μόνο από τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία. Στη γενική κατάταξη, η χώρα μας βρίσκεται στην 52η θέση ανάμεσα σε 165 χώρες. Πρόκειται για τη χαμηλότερη βαθμολογία της από το 2000.
Αξίζει να σημειωθεί δε ότι για την κατάταξη αυτή δεν ελήφθη υπόψιν η υπόθεση των υποκλοπών που αποκαλύφθηκε το καλοκαίρι του 2022.
Κράτος δικαίου και ΜΜΕ
Όπως εξηγεί στη σχετική μελέτη, που αναδημοσιεύει το in.gr, των στοιχείων που εκπόνησε ο συντονιστής ερευνητικών προγραμμάτων του ΚΕΦΙΜ, Κωνσταντίνος Σαραβάκος, ο Δείκτης Ατομικής Ελευθερίας προκύπτει από την ανάλυση στοιχείων για την τήρηση των κανόνων του κράτος δικαίου, την ελευθερία στις ανθρώπινες σχέσεις, την ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης, την ελευθερία της μετακίνησης, τη θρησκευτική ελευθερία και την πρόσβαση στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και στην Κοινωνία των Πολιτών.
Στη συγκεκριμένη ανάλυση, η Ελλάδα σημειώνει τη χαμηλότερη επίδοση της στα πεδία του κράτους δικαίου, της ελευθερίας στις ανθρώπινες σχέσεις και της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης.
Όπως σημειώνεται, στη νομοκρατία (κράτος δικαίου) «η κακή επίδοση οφείλεται κυρίως στον υποδείκτη που μετράει την αποτελεσματικότητα, τη μεροληψία και την ανεξαρτησία της ποινικής δικαιοσύνης».
Είναι ενδεικτικό ότι στο πεδίο αυτό, ενώ ο μέσος όρος της βαθμολογίας των 27 κρατών-μελών της ΕΕ είναι το 7.1, η Ελλάδα βαθμολογείται με 5.85. Αποκαρδιωτική είναι κι η χαμηλή επίδοση της Ελλάδας στο πεδίο της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης, η οποία οφείλεται κυρίως στον υποδείκτη που μετράει τον βαθμό που μεμονωμένοι δημοσιογράφοι παρενοχλούνται (π.χ. απειλούνται με μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση, συλλαμβάνονται, φυλακίζονται, ξυλοκοπούνται ή σκοτώνονται) από κυβερνητικούς ή μη κυβερνητικούς φορείς ενώ ασκούν νόμιμες δημοσιογραφικές δραστηριότητες.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι στον δείκτη της ελευθερίας στις ανθρώπινες σχέσεις, η κακή επίδοση εντοπίζεται κυρίως στον υποδείκτη που μετράει τα δικαιώματα στο διαζύγιο και την κληρονομιά. Όπως αναφέρει η έκθεση, «η χαμηλή αυτή βαθμολόγηση βασίζεται στην αξιολόγηση των εμπειρογνωμόνων στον δείκτη Social Institutions & Gender Index, του ΟΟΣΑ» και «μια πιθανή ερμηνεία αυτής της βαθμολογίας είναι το γεγονός πως η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία τα δικαιώματα είναι δυνατό να περιοριστούν για ένα μέρος του πληθυσμού από την Σαρία».
Σημειώνεται ωστόσο ότι, έκτοτε, με τον Ν. 4964/2022 προβλέπεται ότι για να εφαρμοστεί η Σαρία σε περιπτώσεις αστικών διαφορών πρέπει πλέον να συμφωνούν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ειδάλλως επιλαμβάνονται τα πολιτικά δικαστήρια.
Η τάση σε άλλους δείκτες
Σύμφωνα με τη μελέτη του ΚΕΦΙΜ, οι ίδιες τάσεις καταγράφονται και σε άλλους σχετικούς δείκτες μέτρησης των ελευθεριών και του κράτους δικαίου, στους οποίους η Ελλάδα βαθμολογείται χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο διεθνώς αναγνωρισμένος Δείκτης Φιλελεύθερης Δημοκρατίας του Ινστιτούτου V-DEM του πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ της Σουηδίας, στον οποίο η Ελλάδα σημείωσε σημαντική πτώση από το 2019 έως το 2022, με αποτέλεσμα να αποκλίνει πλέον σημαντικά από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η πτώση αυτή, όπως επισημαίνει και η μελέτη του ΚΕΦΙΜ «οφείλεται κυρίως στην χαμηλή βαθμολογία του φιλελεύθερου πυλώνα (Liberal Component Index), ο οποίος ελέγχει την λειτουργία των φιλελεύθερων (ελεγκτικών) μηχανισμών του κράτους».
Τι αναφέρεται για το δείκτη αξιολόγησης του Economist
Η μελέτη του ΚΕΦΙΜ εξετάζει, επίσης, και την πρόσφατη κατάταξη του Δείκτη Δημοκρατίας του Economist Intelligence Unit, τα αποτελέσματα της οποίας επικαλέστηκαν η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός στη Βουλή. Σε αυτήν η Ελλάδα αναβαθμίζεται σε «πλήρη δημοκρατία».
Ωστόσο, κοιτώντας προσεκτικά όλες τις υποκατηγορίες που αξιολογεί ο Economist, στον δείκτη της λειτουργία των ανεξάρτητων ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους (II Functioning of government) η Ελλάδα βαθμολογείται με 7,14 στα 10, σημειώνοντας τη χαμηλότερη επίδοση ανάμεσα στις 24 χώρες που κατηγοριοποιούνται ως «πλήρεις δημοκρατίες».
Όπως επισημαίνει το ΚΕΦΙΜ «η βαθμολογία οφείλεται κυρίως στην αδυναμία θεσμών, όπως η Βουλή και οι Ανεξάρτητες Αρχές, να λειτουργήσουν ως θεσμικά αντίβαρα στην κυβέρνηση και το χαμηλό βαθμό εμπιστοσύνης των πολιτών στο κράτος και τα πολιτικά κόμματα».
Σημειώνεται, τέλος, πως ο Δείκτης Δημοκρατίας του Economist, «ευθυγραμμίζεται με τις διαπιστώσεις του Δείκτη Ατομικών Ελευθεριών και άλλων σχετικών εκθέσεων στο πλαίσιο της ελευθερίας του τύπου», προσθέτοντας ότι «υπάρχουν ενδείξεις ότι οι δημοσιογράφοι δεν είναι εντελώς ελεύθεροι να διερευνήσουν ορισμένα θέματα και ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ποινικές κυρώσεις εάν κριθούν ένοχοι με τους νόμους περί δυσφήμισης ή συκοφαντίας» και ότι «υπάρχει επίσης λογοκρισία σε θέματα που σχετίζονται με την αστυνομία, τον στρατό και την εκκλησία και οι δημοσιογράφοι έχουν μερικές φορές αντιμετωπίσει παρενόχληση, απειλές και βία από μη κρατικούς παράγοντες και την αστυνομία».
