Δεν είναι λίγες οι ελληνικές ταινίες που αντλούν τη θεματολογία τους από την επανάσταση του 1821.
Οι περισσότερες από αυτές γυρίστηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του '50 μέχρι την πτώση της στρατιωτική δικτατορίας.
Για αρκετούς ιστορικούς και κριτικούς κινηματογράφου, έμειναν στην ιστορία ως ταινίες προπαγανδιστικού περιεχομένου που παραποιούν την ιστορική αλήθεια.
Ζάλογγο το κάστρο της Λευτεριάς (1959)
Οι ηρωικοί Σουλιώτες έχουν καταφέρει να απωθήσουν το ασκέρι του Αλή-Πασά κι ο γενναίος Μαλάμος Δράκος στέλνει τη μητέρα του να ζητήσει το χέρι της Μάρως, ανιψιάς της καπετάνισσας Τζαβέλαινας. Εκείνη παραβλέπει την έχθρα που χώριζε από χρόνια τις δυο φαμίλιες και δέχεται να του δώσει την ανιψιά της, χωρίς όμως να ξέρει ότι η Μάρω αγαπά τον Κίτσο Μπότσαρη. Όταν ο γιος της Φώτος Τζαβέλλας αρραβωνιάζει τη Μάρω με τον Κίτσο, ο Μαλάμος πνίγει τον πόνο του κι εξαπολύει την οργή του κατά των Τούρκων, οι οποίοι προσπαθούν και πάλι να πάρουν το Σούλι. Όμως, μετά τη νίκη του κατά του Τούρκου Μουσλίν Γκιολέκα, ο Μαλάμος δέχεται μια πισώπλατη τουφεκιά και λίγο αργότερα ξεψυχά. Το απάτητο Σούλι καταλαμβάνεται μετά από προδοσία του Πήλιου Γούση. Οι Σουλιώτισσες, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τουρκαλβανών ρίχνονται στον γκρεμό του Ζαλόγγου χορεύοντας, με τα μωρά τους. Οι άντρες αποδεκατίζονται και ο καλόγερος Σαμουήλ ανατινάζει το Κούγκι, παίρνοντας μαζί του στο θάνατο και πολλούς εχθρούς.
Σε σκηνοθεσία Στέλιου Τατασόπουλου, σενάριο Θεόδωρου Τέμπου και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι με τους: Τζαβαλά Καρούσο, Ανδρέα Ζησιμάτο, Νίνα Σγουρίδου, Βύρων Πάλλη, Δήμο Σταρένιο, Λάκη Σκέλλα, Γιάννη Σπαρίδη, Νίκο Φέρμα, Κώστα Μπαλαδήμα, Δημήτρη Βουδούρη, Έλλη Ξανθάκη, Παμφίλη Σαντοριναίου, κ.α.
Η λίμνη των στεναγμών (Η κυρα Φροσύνη και ο Αλή πασάς) (1959)
Γιάννενα, αρχές του 19ου αιώνα. Ο πρωτότοκος γιος του Αλή Πασά, ο Μουχτάρ, και η όμορφη Φροσύνη (Ειρήνη Παπά), χήρα από μεγάλο σόι, ανιψιά του δεσπότη της Λάρισας, έχουν κρυφό ερωτικό δεσμό. Αυτό πέφτει στην αντίληψη της γυναίκας του Μουχτάρ, της Χανιφέ, που είναι κόρη του πανίσχυρου Βεζύρη της Σκόδρας, η οποία τυφλωμένη από τη ζήλεια της ζητά απ’τον πεθερό της την τιμωρία της χριστιανής μοιχαλίδας. Ο Αλή στέλνει τον γιο του με στρατό να καταστείλει την ανταρσία στην Ανδριανούπολη και καλεί τη Φροσύνη στο παλάτι, όπου της ζητάει επίμονα να γίνει ερωμένη του, αλλά αυτή αρνείται. Τότε την καταδικάζει σε θάνατο και, για να συγκαλύψει την αληθινή αιτία, συλλαμβάνει κι άλλες δεκαεπτά μοιχαλίδες, τις οποίες πνίγει όλες μαζί στη λίμνη των Ιωαννίνων.
Μια δραματική ιστορική ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου, βασισμένη στο ποίημα "η κυρα Φροσύνη" του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.
Ηθοποιοί: Ειρήνη Παππά, Ανδρέας Μπάρκουλης, Ανδρέας Ζησιμάτος, Τζαβαλάς Καρούσος, Δημήτρης Καλλιβωκάς, Ελένη Ζαφειρίου, Τάκης Χριστοφορίδης, Χριστόφορος Ζήκας, Θεανώ Ιωαννίδου, κ.α.
Μπουμπουλίνα (1959)
Η ζωή και η δράση της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας (Ειρήνη Παπά), η οποία για δεύτερη φορά χήρα ταξιδεύει στην Οδησσό, επικοινωνεί με τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας και συμμετέχει στην επανάσταση, διαθέτοντας πλοία ή με την προσωπική της αγωνιστική παρουσία.
Την σκηνοθεσία έκανε ο Κώστας Ανδρίτσος, στο σενάριο συνεργάστηκαν οι Κώστας Ασημακόπουλος και Νεκτάριος Μάτσας, ενώ τη μουσική ανέλαβε ο Κώστας Καπνίσης. Πρωταγωνιστές: Ειρήνη Παππά, Κούλα Αγαγιώτου, Γρηγόρης Βαφιάς, Γεωργία Βασιλειάδου, Γιώργος Βελέντζας, Λευτέρης Βουρνάς, Βασίλης Κανάκης, Νίκος Κούρκουλος, Αρτέμης Μάτσας, Ανδρέας Μπάρκουλης, Γκίκας Μπινιάρης, Μιράντα Μυράτ, Χριστόφορος Νέζερ, Γιώργος Ολύμπιος, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Κούλης Στολίγκας, Νίκος Τσαχρίδης, Γιώργος Φόρας.
Η έξοδος του Μεσολογγίου (1965)
Οι τελευταίες μέρες της ιστορικής πολιορκίας του Μεσολογγίου. Η ταινία απεικονίζει ανάγλυφα την όλη κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη, μετά την πολύμηνη πολιορκία των Τούρκων, και αφηγείται τη θαρραλέα προσπάθεια των υπερασπιστών της οι οποίοι επιχειρούν την ηρωική και απελπισμένη έξοδο.
Μια ιστορική περιπέτεια σε σκηνοθεσία Δημήτρη Δούκα και σενάριο Γιάννη Καψάλη. Ηθοποιοί: Μάνος Κατράκης, Δάφνη Σκούρα, Τζαβαλάς Καρούσος, Φοίβος Ταξιάρχης, Ίλυα Λιβυκού, Άννα Ιασωνίδου, Κώστας Μπαλαδήμας, Μαλαίνα Ανουσάκη, κ.α.
Μαντώ Μαυρογένους (1971)
Η Μαντώ Μαυρογένους, αρκετά χρόνια μετά την επανάσταση και την ενεργό δράση της, ζητά τη σύνταξη του αγωνιστή και αναθυμάται τη ζωή της. Παρά τις αντιρρήσεις της μητέρας της, πρόσφερε την προίκα της για να στηρίξει οικονομικά την επανάσταση. Θυμάται ακόμα τον έρωτά της με τον πρίγκιπα Υψηλάντη και τις δολοπλοκίες των εχθρών τους.
Μια ταινία του Κώστα Καραγιάννη, σε συνεργασία στο σενάριο με τον Νίκο Καμπάνη και σε μουσική Κώστα Καπνίση. Πρωταγωνιστούν: Τζένη Καρέζη, Πέτρος Φυσσούν, Σταύρος Ξενίδης, Κάκια Παναγιώτου, Λαυρέντης Διανέλλος, Άλκης Γιαννακάς, Θεόδωρος Έξαρχος, Ελένη Ερήμου, κ.α.
Παπαφλέσσας (1971)
Ο αγώνας και το ηρωικό τέλος του Γρηγορίου Δικαίου Φλέσσα, στο Μανιάκι, κατά τη σύγκρουση με τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. Ο αγωνιστής έμεινε στην Ιστορία ως Παπαφλέσσας, ο μπουρλοτιέρης των ψυχών.
Πολεμική ταινία σε σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου και σενάριο Πάνου Κοντέλη, με πρωταγωνιστές τους Δημήτρη Παπαμιχαήλ, Αλέκο Αλεξανδράκη, Άγγελο Αντωνόπουλο, Δημήτρη Ιωακειμίδη, Κάτια Δανδουλάκη, Χρήστο Πολίτη, Φερνάντο Σάντσο και Στέφανο Στρατηγό. Η ταινία απέσπασε τα βραβεία Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Αρτιότερης Παραγωγής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1971, και δόθηκε τιμητική διάκριση στον σκηνογράφο και ενδυματολόγο Διονύση Φωτόπουλο. Τη μουσική έγραψε ο Κώστας Καπνίσης.
Σουλιώτες (1972)
Οι Σουλιώτες μαθαίνουν από τη θαρραλέα Βαγγελή ότι ο Αλή Πασάς σκοπεύει να τους επιτεθεί και να τους θέσει υπό το ζυγό του. Η επίθεσή του όμως θα αποτύχει μπροστά στη γενναία άμυνα που θα προβάλουν οι Σουλιώτες, με αρχηγό τους τον Φώτο Τζαβέλλα. Η Βαγγελή αγωνίζεται μαζί με τους υπόλοιπους συντοπίτες της και ερωτεύεται τον καπεταν-Κόγκα Δράκο. Ωστόσο, η προδοσία του Πήλιου Γούση θα φέρει την καταστροφή. Οι Σουλιώτες μάχονται ηρωικά, το Κούγκι ανατινάζεται και οι γυναίκες στο Ζάλογγο, για να αποφύγουν την ατίμωση, αφού στήσουν χορό, ρίχνονται στο βάραθρο κρατώντας τα παιδιά στην αγκαλιά τους.
Ιστορική ταινία σε σκηνοθεσία Δημήτρη Παπακωνσταντή, παραγωγή Τζέιμς Πάρις και σενάριο Πάνου Κοντέλη βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μιχάλη Περάνθη, με πρωταγωνιστές τους Χρήστο Πολίτη, Κάτια Δανδουλάκη, Γιάννη Κατράνη, Αλέκα Κατσέλη, Λαυρέντη Διανέλλο, Χρήστο Καλαβρούζο και Φερνάντο Σάντσο.
Η Δίκη των Δικαστών (1974)
Λίγα χρόνια μετά την Επανάσταση του 1821, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, υπό τη βασιλεία του βαυαρού Όθωνος, προσήγαγε σε δίκη τους μεγάλους οπλαρχηγούς του αγώνα, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και Γεώργιο Πλαπούτα, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Η περιβόητη αυτή δίκη του 1833, που έγινε στο Ναύπλιο, συγκλόνισε το έθνος, επειδή οι πάντες γνώριζαν ότι οι δύο ήρωες ήταν απολύτως αθώοι. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου Αθανάσιος Πολυζωίδης και ο δικαστής Γεώργιος Τερτσέτης αρνούνται να προσυπογράψουν την καθ’ υπαγόρευση από το παλάτι –μέσω των τριών αντιβασιλέων Άρμανσμπεργκ, Μάουερ και Έιντεκ– καταδίκη σε θάνατο των κατηγορουμένων. Οι Βαυαροί διατάζουν τον Υπουργό Δικαιοσύνης να επέμβει, κι αυτός απαγγέλλει κατηγορία εναντίον τους, με αποτέλεσμα να συρθούν στα μπουντρούμια των φυλακών και να δικαστούν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Ωστόσο, τελικά θα αθωωθούν πανηγυρικά.
Ιστορική ταινία της Φίνος Φιλμ σε σενάριο-σκηνοθεσία Πάνου Γλυκοφρύδη. Πρωταγωνιστούν: Νίκος Κούρκουλος, Νικηφόρος Νανέρης, Χρήστος Τσάγκας, Σπύρος Καλογήρου, Χρήστος Καλαβρούζος, Ζώρας Τσάπελης, Γιώργος Παληός, Κώστας Μεσάρης, Στέλιος Λιονάκης, Νίκος Σκιαδάς, Γιώργος Μοσχίδης, Μάκης Ρευματάς, Χρήστος Σάββας, Μάνος Κατράκης, Δημήτρης Μυράτ κ.α.
Μετά την πτώση της Χούντας οι πιο σημαντικές ταινίες που άντλησαν τη θεματολογία τους από την επανάσταση του 1821 ήταν η αξιοπρεπέστατη ταινία "Μπάιρον μπαλάντα για έναν δαίμονα" (1992) του Νίκου Κούνδουρου και η πιο πρόσφατη "Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι" (2012) του Γιάννη Σμαραγδή.
Υ.Γ. Στο αφιέρωμα δεν συμπεριλάβαμε ταινίες που αντλούν τη θεματολογία τους γενικά από τη ζωή στην ύπαιθρο στο 19ο αιώνα (ταινίες φουστανέλας).
